De Luchtclub Rotterdam: Citizen Science van formaat

Algemene informatie

Met de Luchtclub heeft Rotterdam een van de grootste citizen science-projecten van Europa uitgerold. Het initiatief ging van start in het voorjaar van 2021 en past in het Schone Lucht Akkoord. De opzet? Een zeshonderdtal sensoren meten 2 jaar lang PM2,5 in de stad. Wij zijn benieuwd hoe de Luchtclub dat op zo’n grote schaal organiseert en wat die metingen nu precies opleveren. Mohamed El Massoudi (gemeente Rotterdam) en Peter van Breugel (DCMR Milieudienst Rijnmond) praten ons bij.

Op afstand

In de zomer van 2021 besloot de Luchtclub om het project noodgedwongen in verschillende fases uit te rollen. Door een bevoorradingsprobleem – corona, weet u wel – kwamen de bestelde apparaten niet tegelijk binnen. Zodra een deel arriveerde, kon weer een nieuw gebied aan de slag. Ondanks deze spreiding in de tijd, was de opstart een logistiek huzarenstukje.

Of Mohamed en zijn team dan bij elke deelnemer langsgingen om te controleren of de meetapparatuur wel correct geïnstalleerd was? ‘Nee, dat hebben we gelukkig anders opgelost!’ lacht hij. ‘Wanneer je een toestel ontvangt, krijg je meteen een linkje met de vraag om ons een foto te bezorgen van hoe het apparaat hangt, en dan nog eentje van de omgeving.’

‘Geeft de bewoner aan dat er een probleem is, kijken we op afstand mee, en eventueel resetten we het toestel zelfs. We controleren ook actief of apparaten in het netwerk slecht werken. Krijgen we geen informatie of zien we afwijkende meetwaarden, dan helpt onze leverancier ons steeds snel verder. Heel soms moest ik nog wel een keer langsfietsen om een kabeltje in de bus te steken, want ons postsysteem zat ook niet mee.’

Grote bak data

Al die meettoestellen leveren wel wat op. ‘Op dit moment verwerken we volop de cijfers. Dat is een ongelooflijk grote bak data die we nu vergelijken met de Europese officiële metingen van de DCMR en het RIVM. En we leggen onze data ook naast modelberekeningen’, verduidelijkt Peter. ‘Sensoren hebben nou eenmaal een grotere onzekerheid dan officiële metingen. Bevestigen ze wat we verwachten, of levert het nog meer inzichten op? We zitten momenteel middenin dat proces.’ 

Ben je benieuwd naar de resultaten van al deze sensormetingen? Je vindt deze terug op  www.samenmetenaanluchtkwaliteit.nl, een website die het RIVM speciaal hiervoor ontwikkeld heeft.

Van bewustzijn naar beleid?

Luchtvervuiling, daar zijn we met z’n allen verantwoordelijk voor. ‘Het is nuttig om het bewustzijn bij de bewoners ook te vergroten’, aldus Peter. ‘Nemen we de auto of toch maar de fiets? Met zo’n meetproject merk je in je tuin hoe groot je eigen impact is.’ 

‘Luchtkwaliteit heeft na roken en overgewicht het meest invloed op de volksgezondheid. Dus voor de overheid moet dit een topprioriteit zijn. Ook al haalt Rotterdam vandaag de Europese grenswaarden, toch is dat geen reden om achterover te gaan leunen. Je moet dit blijven verbeteren, je moet die beleidsmatige drive hebben.’ 

Momenteel is die vertaling van metingen naar een heus beleid nog werk in uitvoering, maar Rotterdam zet wel stappen in die richting, vertelt Mohamed: ‘Buurtbewoners maken zich zorgen over de nieuwe busroutes van en naar het Zuidplein. Kunnen we de Luchtclub gebruiken om inzichten te krijgen? De apparatuur is niet meteen geschikt om een juridisch onderbouwde basis te geven, maar je behoudt op die manier wel het gesprek met de bewoners én je kan pijnpunten opsporen die je daarna met officiële metingen kan onderzoeken.’ Mohamed verwacht in de toekomst nog meer casussen zoals dit.

Kijk en leer: tips en ervaringen van de Luchtclub Rotterdam 

1. Begin klein: ‘Onze eerste insteek was: kleinschalig beginnen en langzaam uitbreiden, zoals een olievlek. Zo kan je burgers beter begeleiden’, legt Mohamed uit. ‘Vaak hebben ze immers nog geen ervaring met metingen. Bovendien is de technische kant ook best uitdagend. Denk maar aan netwerkverbindingen en de apparatuur zelf. Onder politieke druk heeft Rotterdam uiteindelijk toch voor een uitrol in de hele stad gekozen, waardoor je je als projectgroep vooral met de techniek en ‘klantenservice’ bezighoudt. Bij citizen science is het idee ook dat je geregeld bij elkaar komt en van gedachten wisselt. Door de coronapandemie ging dat niet, dat zat ons ook wat tegen.’ 
2. Lekker experimenteren: ‘Ga er gewoon mee experimenteren,’ is Peters advies. ‘Het is niet eng, en juist een hele leuke, praktische manier om mensen te leren over hun omgeving en milieu. Sommige overheden weten niet helemaal hoe dat nou moet en dat schrikt hen wat af. Citizen science is een blijver, en dat vind ik een goede zaak.’
3. Weet wat je wil: ‘Wat wil je bereiken? Zorg dat de kernboodschap en de doelen van het project helder zijn voor alle partijen,’ aldus Mohamed. ‘Het gaat niet over goed en fout, wel over verwachtingen scheppen. Maak duidelijk dat je niet meteen het drukke verkeer in je straat kan aanpakken door een toestel aan te vragen.’ 
4. Het leven is al druk genoeg: Mohamed: ‘Het concept van citizen science houdt in dat je een heel scala aan evenementen en activiteiten aanbiedt rond je project. Besef dat een grote groep dat helemaal niet wil. Die mensen kijken gewoon elke dag op hun apparaatje. That’s it, het leven is al druk genoeg. Aan het andere eind van het spectrum heb je mensen die juist meer betrokken willen zijn bij zo’n traject. Vel geen waardeoordeel, laat iedereen gewoon een plek hebben.’
5. Vraag maar raak: Peter: ‘Als er andere Belgische of Nederlandse overheden zijn die vragen hebben over een sensor, of er nog eentje zoeken, dan mogen ze contact opnemen.’ Mohamed: ‘Goed dat je dat zegt, Peter. Het zou zomaar kunnen dat we er nog een paar in de kast hebben liggen!’