Maak een luchtkwaliteitsplan voor je organisatie

Zo pak je het aan

Wil je de uitdagingen rond luchtkwaliteit in en om je organisatie op een systematische en duurzame manier aanpakken? Dan kan je een luchtkwaliteitsplan opmaken. Een luchtkwaliteitsplan vertrekt van een visie en doelstellingen. In het plan formuleer je acties waaraan je budgetten en termijnen koppelt.
Dit stappenplan helpt je bij het maken van een luchtkwaliteitsplan:

Stap 1: Bepaal je doelstellingen
Stap 2: Vorm een team
Stap 3: Breng je huidige situatie in kaart
Stap 4: Zorg voor draagvlak
Stap 5: Selecteer en realiseer je acties
Stap 6: Evalueer en verduurzaam je aanpak

Stap 1: Bepaal je doelstellingen

Voor je van start gaat is het belangrijk om stil te staan bij de vraag waarom je aan een betere luchtkwaliteit wil werken. Als organisatie kan je daar veel verschillende redenen voor hebben, zoals:

• Je wil werken aan een gezonde organisatie, waarin mensen zich goed voelen en minder snel ziek worden,
• Je wil bouwen aan een duurzame organisatie, die het eigen aandeel in de luchtverontreiniging wil verminderen,
• Je wil in de organisatie, buurt en de samenleving zorgen voor meer kennis en bewustwording rond luchtkwaliteit, om samen tot oplossingen voor luchtverontreiniging te komen,
• Je wil onderzoeksvaardigheden versterken (bv. op school) door luchtkwaliteit te meten,...

Door vooraf na te denken over de doelstellingen en die uit te schrijven (bv. in een visie), kan je je luchtkwaliteitsbeleid gerichter vorm geven. En door van bij het begin je hele organisatie — of de vertegenwoordigers van verschillende afdelingen — te betrekken zorg je voor breed gedragen doelstellingen (zie stap 4: Zorg voor draagvlak). 

Stap 2: Vorm een team

Samen kan je meer! Stel daarom een gemotiveerd team of werkgroep samen om je luchtkwaliteitsbeleid op te maken en te realiseren. Denk goed na wie je nodig hebt in je team en ga op zoek naar medestanders. Zorg dat de leden van het team tijd en ruimte krijgen om aan het project te werken, bijvoorbeeld door voldoende tijd vrij te maken in hun takenpakket. 

Een eerste stap is om de verschillende betrokkenen of stakeholders in kaart te brengen:

• Binnen de organisatie: leidinggevenden, medewerkers of leden van verschillende afdelingen, vertegenwoordigers van de verschillende doelgroepen van de organisatie, personen bevoegd voor duurzaamheid, communicatie, veiligheid of infrastructuur…In een school gaat het bv. om directie, leerkrachten, leerlingen, gebouwbeheerder, preventieadviseur, zorgleerkracht, milieuteam…
• Omgeving van de organisatie: buurtbewoners waaronder buurtverenigingen, lokale handelaars of gezinsleden (bv. ouders) van de leden van de organisatie. 
• Vergeet ook de bronnen van luchtverontreiniging in je buurt niet: een transportbedrijf of veestal, een grote bouwwerf, buurtbewoners die veel met hout stoken… 
• Lokale overheid: schepenen/wethouders en diensten leefmilieu, mobiliteit, publieke ruimte, participatie.
• Experten m.b.t. luchtkwaliteit, mobiliteit, publieke ruimte, participatie, communicatie ... Dit kunnen externen zijn, maar ook leden van je organisatie of netwerk die hier professioneel of in hun vrije tijd mee bezig zijn.

Breng het netwerk van je organisatie in kaart: welke mensen of organisaties hebben nuttige ervaringen of interessante contacten? Op wie kan je eventueel een beroep doen voor sponsoring of financiering van bepaalde acties? En wie is er heel gemotiveerd om mee te doen?

Het is niet nodig om al deze stakeholders op te nemen in je team, maar zorg wel voor voldoende diversiteit. Stakeholders die je niet opneemt in je team, betrek je best op een andere manier bij je luchtkwaliteitsbeleid (zie stap 4: Zorg voor draagvlak).

Stap 3: Breng je huidige situatie in kaart

Door de huidige situatie in kaart te brengen, krijg je een beter zicht op je sterktes, zwaktes, kansen en uitdagingen. Die inzichten helpen je om een meer gericht luchtkwaliteitsbeleid te voeren en de beste acties te kiezen. 
Hoe breng je je beginsituatie in kaart?

Ga onmiddellijk aan de slag met onze luchtkwaliteitsscan. Scholen kunnen hun leerlingen zelf een scan laten maken en metingen van de binnen- of de buitenluchtkwaliteit, verkeerstellingen en bevragingen of enquêtes in (de omgeving van) je organisatie uitvoeren. Dit maakt de scan betrouwbaarder. 

Stap 4: Zorg voor draagvlak

De luchtkwaliteit in en rondom je organisatie verbeteren, kan je niet alleen. Luchtkwaliteit is immers een complex verhaal, waarbij verschillende belanghebbenden een stukje van de puzzel in handen hebben. Het is dus belangrijk om de brede omgeving rond je organisatie te betrekken. Dat kan op twee manieren:

• Communiceer over wat je doet,
• Betrek anderen bij je luchtkwaliteitsbeleid.

Communiceer over wat je doet

Een goede communicatie heeft een belangrijke rol om te informeren, te enthousiasmeren en aan te moedigen om een steentje bij te dragen. 
Een breed intern draagvlak is absoluut noodzakelijk. Zorg dus in de eerste plaats voor een goede interne communicatie naar medewerkers, leden en leidinggevenden. Gebruik daarvoor bestaande overlegstructuren (personeels- of ledenvergaderingen, bestuursraden…) en kanalen (interne nieuwsbrief, facebookgroep, infoschermen…).
Communiceer ook met de externe stakeholders: buurtbewoners, lokale overheid, sponsors, experten… Zorg dat zij weten waarmee je bezig bent en nodig hen uit om op een positieve manier mee te doen. Gebruik ook hiervoor bestaande platformen zoals je website, sociale mediakanalen of nieuwsbrief, bestaande overlegstructuren met de buurt of je lokale bestuur…

Betrek anderen bij je luchtkwaliteitsbeleid

Communicatie is belangrijk, maar niet voldoende. Zorg dat de stakeholders ook inspraak krijgen. Maak je luchtkwaliteitsplan samen met hen. Een eerste stap daarbij is het in kaart brengen van wie de betrokkenen zijn.
Je kan interne en externe stakeholders betrekken door hen een plaats te geven binnen je team (Stap 2: Vorm een team). Maar er zijn nog vele andere mogelijkheden. Zo kan je workshops organiseren voor (bepaalde groepen) stakeholders om samen na te denken over de doelstellingen (zie stap 1: Bepaal je doelstellingen), om ideeën te verzamelen over mogelijke acties (zie stap 5: Selecteer en realiseer je acties), of om samen in kaart te brengen wie welke bijdragen kan leveren voor een betere luchtkwaliteit. Via een (online)bevraging van je stakeholders kan je een beeld krijgen van de bekommernissen en wensen binnen en rondom je organisatie, of kan je de huidige situatie in kaart brengen (zie stap 3: Breng je huidige situatie in kaart). 

Stap 5: Selecteer en realiseer je acties

Om de luchtkwaliteit in of rondom je organisatie te verbeteren, of om de blootstelling aan ongezonde lucht te verminderen, kan je heel wat acties nemen. Omdat luchtverontreiniging verschillende bronnen en oorzaken heeft (verkeer, houtverbranding, industrie, landbouw...) zal één actie niet volstaan om het probleem op te lossen. Een mix aan maatregelen is dus nodig.
Ga stapsgewijs te werk:

• Kies je acties,
• Maak een lange termijnplan,
• Realiseer je acties.

Kies je acties

Op ‘Samen voor zuivere lucht’ vind je heel wat luchtkwaliteitsmaatregelen. Die kunnen je helpen om een zinvolle mix aan acties te kiezen, aangepast aan de specifieke situatie van je organisatie. 
Je kan op verschillende manieren je eigen maatregelenmix samenstellen:

• Via het inspiratieluik zoek je rechtstreeks in de acties, of kies je één of meerdere uitdagingen waarrond je wil werken.
• Via onze luchtkwaliteitsscankrijg je een beeld van de belangrijkste uitdagingen voor jouw organisatie. Dat kan je helpen om gericht de beste acties te kiezen.

Maak een lange termijnplan

Wil je aan de slag gaan met een groot aantal acties? Dan is het niet haalbaar om al die maatregelen gelijktijdig uit te voeren. Dan is een langetermijnplanning noodzakelijk: op verschillende momenten en met verschillende prioriteiten. Een langetermijnplan maak je samen met je team.
In je langetermijnplan groepeer je in clusters de verschillende maatregelen. Maatregelen in zo’n cluster versterken elkaar, vormen een logisch geheel, hebben eenzelfde partnerschap nodig... Maatregelen binnen een cluster plan je daarom best in op hetzelfde moment.
Enkele voorbeelden van mogelijke clusters zijn: 

• Ventilatie- en verwarmingsbeleid binnen je organisatie,
• Aan de slag rond gezonde materialen en producten in je organisatie,
• Bewustmaking, educatie en luchtkwaliteit meten,
• Infrastructurele maatregelen aan je gebouw (in te plannen bij verbouwingen),
• Aanpak van de buitenruimte van je organisatie,
• Fietsbeleid binnen je organisatie,
• Infrastructurele ingrepen in de omgeving van je organisatie (deze kan je bijvoorbeeld plannen wanneer je lokaal bestuur een heraanleg van je omgeving doet),
• Gezonde routes naar je organisatie,
• Een verkeersveilige omgeving van je organisatie.

In je langetermijnplan duid je binnen je team per maatregel of groep van maatregelen best ook een verantwoordelijke aan die de voortgang bewaakt.

Realiseer je acties

Het kiezen en plannen van je acties is slechts een eerste stap. De echte uitdaging zit hem uiteraard in de realisatie ervan. De inspiratiepagina’s van onze toolkit helpen je hierbij door per actie concrete tips en inspiratie te geven.
Daarnaast kan het helpen om een plan van aanpak uit te werken per actie of cluster van nauw gelinkte acties. In het plan van aanpak geef je een antwoord op deze vragen:

• Welke verschillende stappen moet je nemen om de actie te realiseren?
• Wanneer neem je die verschillende stappen?
• Wie heb je nodig om de actie uit te voeren?
• Wat heb je nodig om de actie te realiseren?

Sommige stappen zullen bij verschillende acties terugkomen: 

• Kennis en inspiratie verzamelen: ga op zoek naar nuttige informatie en inspirerende voorbeelden, en neem een kijkje op onze inspiratiepagina. Zo hoef je geen dubbel werk te doen.  
• Financiering zoeken: heel wat acties kan je realiseren met beperkte middelen. Voor sommige maatregelen zal je echter op zoek moeten gaan naar financiering.
• Meten: door op verschillende tijdstippen (bv. voor en na) een meting te doen, kan je de impact van de actie beter inschatten. Metingen kunnen ook nuttig zijn bij het uitwerken van een actie, bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe je je gebouw best ventileert. (Lees meer over luchtkwaliteit meten)
• Communiceren: hoe en wanneer communiceer je over de actie naar de verschillende stakeholders? (zie stap 4: Zorg voor draagvlak)

Stap 6: Evalueer en verduurzaam je aanpak

Bij de uitvoering van je luchtkwaliteitsplan en de realisatie van je acties zal regelmatige bijsturing nodig zijn door voortschrijdende inzichten, vragen van stakeholders of een veranderende context. Vertrek dus met een open en flexibele houding. Daarnaast is het belangrijk om op langere termijn je aanpak regelmatig te evalueren (bijvoorbeeld elke twee jaar). 

Er zijn verschillende manieren om een evaluatie op te zetten. Zo kan je met een nieuwe luchtkwaliteitsscan evalueren of er voor bepaalde aspecten vooruitgang is geboekt ten opzichte van de eerste scan. Een andere mogelijkheid is om de resultaten van de verschillende luchtkwaliteitsacties en –maatregelen te vergelijken met de oorspronkelijke doelstellingen (zie stap 1: Bepaal je doelstellingen): volstaan de genomen maatregelen om de doelstellingen te realiseren of is er bijkomende actie nodig?
Evalueer met je team en je stakeholders. Doe een bevraging bij je medewerkers of leden, of organiseer een online peiling via je communicatiekanalen. Wat liep goed, wat minder? Welke verbeterpunten zijn er? Waarop moet in de toekomst zeker worden ingezet? 

Actualiseer je langetermijnplan op basis van je evaluatie, en stuur je maatregelenmix bij (zie stap 5:  Selecteer en realiseer je acties).
Ga ook op zoek naar manieren om je luchtkwaliteitsaanpak duurzaam te verankeren in je werking. Leg linken met andere thema’s die leven binnen je organisatie: gezondheid of preventie, duurzaamheid, klimaat of ecologie, participatie, burgerwetenschap, solidariteit of wereldburgerschap… Geef luchtkwaliteit een vaste plaats in het jaarprogramma van je organisatie.

En tot slot: vergeet zeker niet om je team en partners te bedanken voor hun inzet en de resultaten van de acties in de verf te zetten en te vieren.